عناصر پرمصرف(ماکرو)

عناصر ماکرو همانطور که از نامش پیداست جزو عناصر پر مصرف گیاه میباشد. این عناصر شامل: ماکرو اولیه (ازت ،فسفر، پتاسیم) و ماکرو ثانویه( کلسیم ،گوگرد و منیزیم )می باشد.

عناصر پرمصرف(ماکرو )

نقش ازت (N) در گیاه

ازت یکی از عناصر اصلی مورد نیاز گیاه می باشد و بیشتر از سایر عناصر در تغذیه گیاهی مصرف می شود.نقش اصلی ازت برای گیاه ، در تشکیل پروتوپلاسم و اسید نوکلئیک می باشد. ازت سبب تسریع رشد و افزایش عملکرد محصول می شود.

فرم قابل جذب ازت در گیاه

ازت به دو صورت آنیون (نیترات( NO-3 و فرم قابل جذب ازت به صورت کاتیون )آمونیوم ( NH+4 قابل جذب گیاه می باشد.

علائم کمبود

کاهش رشد، زردی و کوچک شدن برگ ها و ضعف در برگ های پیر است. معمولا علائم کمبود در برگ های پیر، بیشتر نمایان می شود تا برگ های جوان تر، زیرا ازت می تواند از قسمت های پیر به قسمت های جوان تر منتقل گردد.

کمبود شدید ازت ،باعث ریزش پیش از موقع برگ ها می‌شود

بیش از اندازه بودن نیتروژن هم به آبدار، ترد و شکننده ‌شدن ساقه‌ ها و تیره رنگ شدن برگ‌ها منجر می‌گردد.

در درختان میوه ازت زیادی باعث :

تاخیر در ایجاد گل و میوه می شود و در اواخر فصل رشد ، موجب رشد شاخه های جوان می شود که نسبت به سرمای زمستانه آسیب پذیرند.

در محصولاتی مثل چغندرقند درصد قند کاهش می یابد.

گیاه در برابر حمله آفات و بیماریها حساس تر شده و بیشتر مورد هجوم قرار می گیرد

بهترین PH برای جذب ازت به وسیله درختان میوه 6تا 8 می باشد.

نقش فسفر(P) در گیاه

فسفر هم به‌عنوان یکی از اجزای کلیدی در ساختار گیاه و هم به‌عنوان یک کاتالیزور در بسیاری از واکنش‌های بیوشیمیایی اصلی، نقش دارد. فسفر به‌طور اختصاصی در جذب و تبدیل انرژی خورشیدی به ترکیبات قابل استفاده گیاه مؤثر است.

فسفر یک عنصر ساختمانی در اسید نوکلئیک است این اسیدها ناقل اطلاعات ژنتیکی در گیاه می باشند.همچنین این عنصر در انتقال انرژی در موجودات از جمله گیاهان نقش دارد.این عنصر در تشکیل بذر نقشی اساسی داشته و به مقدار زیاد در بذر و میوه یافت می شود.

فسفر اثر رقابتی با سایر عناصر دارد به طور مثال افزایش بیش از حد فسفر باعث اختلال در جذب آهن و یا بروز علائم آن می شود همچنین در محصولات باغی باعث کاهش کیفیت غذایی آن می شود.

در خاک‌های آهکی با pH حدود ۸، فسفر تبدیل به فسفات کلسیم محلول شود. در شرایط اسیدی، فسفر به‌شکل فسفات‌های آلومینیوم و آهن رسوب می‌کند که حلالیت کمی دارند. بیشترین قابلیت دسترسی به فسفر در حالت کلی در محدوده pH بین ۶ تا ۷ اتفاق می‌افتد.

علائم کمبود

تشخیص کمبود فسفر در گیاه از کمبود سایر اجزا مانند نیتروژن و پتاسیم دشوارتر است. در مراحل رشد اولیه گیاه، معمولاً گیاه علائم خاصی از کمبود فسفر، نسبت به سایر کمبودهای دیگر، نشان نمی‌دهد. وقتی که کمبود فسفر واضح شد، برای اصلاح محصول سالیانه بسیار دیر شده‌است. برخی از گیاهان مانند ذرت، زمانی که کمبود فسفر پیش می‌آید تغییر رنگ غیرعادی از خود نشان می‌دهند. علائم کمبود فسفر در گیاهان معمولاً رنگ آنهاست، در برگ‌ها رنگ به‌سمت سبز مایل به آبی تیره می‌رود و رنگ ساقه نیز به‌سمت بنفش تغییر می‌یابد. درجه بنفش بودن ساقه به ساختار ژنتیکی گیاه مربوط است، در برخی از هیبریدها میزان تغییر رنگ به‌مراتب بیشتر است. بروز رنگ بنفش به‌علت انباشت قندهایی است که باعث سنتز آنتوکیانین می‌شود (رنگدانه بنفش) و در برگ‌های گیاه موجود است.

فسفر تحرک زیادی در اندام‌های گیاه دارد، وقتی کمبود آن ایجاد می‌شود، از بافت‌های پیر به‌سمت بافت‌های جوان و قسمت‌هایی که در حال رشد فعال هستند حرکت می‌کند. در نتیجه، واکنش‌های گیاهی به فسفر سریعاً در گیاه مشاهده می‌شود. زمانی که یک گیاه در حال بلوغ است، فسفر به‌سمت قسمت‌های تولید میوه حرکت می‌کند، در این قسمت‌ها برای تولید دانه و میوه به انرژی بالایی نیاز است. کمبود فسفر در مراحل انتهایی رشد گیاه بر روی رشد دانه و تکمیل رشد محصول تأثیر می‌گذارد. درصد کلی جذب هر یک از مواد مغذی در مراحل انتهایی رشد در فسفر نسبت به نیتروژن و پتاسیم بیشتر است.

نقش پتاسیم (K) در گیاه

پتاسیم از مهمترین عناصر پر مصرف در گیاهان است که درصد بالایی از مقدار کل مواد مورد نیاز گیاه را به خود اختصاص داده است و در تنظیم آب سلولی نقش اصلی را بازی می کند و ازین رو باعث مقاومت به خشکی و کم آبی در گیاه می شود.

همچنین در بهبود کیفیت رنگ و طعم میوه ها ، کمک به ساخت پروتئین، ویتامین و آنزیم ها در سلول های گیاهی و کمک به جذب بهتر آهن ، فسفر و عناصر کم مصرف ، کاهش قلیائیت در محیط اطراف ریشه، افزایش چشم گیر شکل گیری و تجمع قندها در میوه نقش بسزایی ایفا می کند.

علائم کمبود

انتقال پتاسیم در داخل گیاه بسیار بالاست به‌نحوی که می‌تواند از بافت‌های پیر به‌سمت بافت‌های جوان حرکت کند. در نتیجه، علائم کمبود پتاسیم در مرحله اول در برگ‌های پایینی گیاه دیده می‌شود و سپس با افزایش کمبود این ماده علائم به‌سمت قسمت‌های بالایی گیاه حرکت می‌کند. یکی از شایع‌ترین علائم کمبود پتاسیم در گیاه سوختگی زردرنگ (کلروز) است که در حاشیه برگ اتفاق می‌افتد. در حالت‌های شدیدتر، حاشیه سوخته برگ از آن جدا می‌شود. درمورد گیاهانی که برگ‌های پهن دارند، مانند سویا یا پنبه، تمامی برگ ممکن است فرو بیفتد که نتیجه آن از بین رفتن گیاه پیش از بلوغ است.

گیاهانی که با کمبود پتاسیم مواجه می‌شوند رشد کندی دارند و توسعه سیستم ریشه ضعیف است. ساقه‌ها ضعیف هستند و غلاتی مانند ذرت و دانه‌های کوچک دچار رکود در رشد می‌شوند. سبزی و حبوبات معمولاً در رقابت برای دستیابی به پتاسیم ضعیف هستند و توسط علف‌هایی که در اطراف قرار دارند، کنار زده می‌شوند. وقتی پتاسیم کافی نیست گیاهان چندساله‌ای مانند یونجه و چمن درمعرض سرمازدگی قرار می‌گیرند.

نقش کلسیم (Ca) در گیاه

کلسیم به عنوان تنظیم کننده ی تعادل و تناسب مواد غذایی در گیاه و نیز عنصری حیاتی برای تولید محصولات با کیفیت کشاورزی است. کلسیم نقش مهمی در تشکیل دیواره و غشاء سلولی و قابلیت انعطاف‌پذیری گیاه دارد.در استحکام و کیفیت میوه نیز موثر بوده و با حفظ و پایداری سلول های گیاهی و افزایش قدرت بافت، مانع از ایجاد بسیاری از بیماری‌های فیزیولوژیکی در محصولات می‌گردد.

از مزایای مصرف کلسیم در گیاهان می توان به جلوگیری از بیماری پوسیدگی گلگاه در گوجه فرنگی، فلفل و خیار، جلوگیری از نکروزه برگی در خانواده کلم، جلوگیری از سیاه شدگی وسط چغندرقند، جلوگیری از لکه تلخ سیب و جلوگیری از پوسیدگی گلگاه زیتون اشاره کرد.

علائم کمبود

ایجاد نقاط سفید رنگ و شفاف بر روی نوک و مابین رگبرگ‌ها از نشانه های مراحل اولیه کمبود این عنصر در گیاه است.
برگ‌های جوان نزدیک به شاخه‌ها بد شکل و چروکیده شده و نوک برگ ها به طرف بالا و حاشیه آن ها نامنظم و پاره پاره و به طرف بالا یا پایین لوله می‌گردد.

در میوه‌های درختان جوان و با افزایش ازت و پتاسیم ظاهر گردیده و تغییرات رطوبتی و آبشویی در طول فصل رشد موجب افزایش شدت عوارض می‌شود.

کمبود کلسیم در سیب زمینی به صورت لکه‌های سیاه رنگ با حالتی سوختگی نمایان می شود.

در گیاه میخک باعث چرخش نود درجه ای برگ‌ها نسبت به حالت عادی می‌گردد.

باعث پوسیده شدن یا سوختگی میوه‌های انتهایی گوجه فرنگی و یا پوسیدگی گلگاه در این میوه، سوختگی لبه برگ کاهو، ایجاد لکه‌های فرو رفته در گلگاه فلفل، قلب سیاه کرفس و مرگ مناطق رشد در بسیاری از گیاهان شود.بد شکلی و بی مزه شدن میوه‌ها از دیگر عوارض کمبود کلسیم است.

نقش منیزیم (Mg) در گیاه

یکی از سه عنصر مغذی ثانویه به همراه کلسیم و گوگرد می باشد که جهت تغذیه متعادل گیاه نیاز است و نقش مهمی در رشد و عملکرد گیاه دارد. اتم اصلی مولکول کلروفیل میباشد و نقش مهمی در فعال کردن آنزیمهای درگیر در تنفس ، فتوسنتز و سنتز اسید نوکلئیک دارد. این ماده در متابولیسم و انتقال ترکیبات فسفات موجود در گیاه کمک می کند. و همچنین باعث تسهیل در جابجایی کربوهیدرات‌ها (قندها و نشاسته ها) و افزایش تولید روغن و چربی در گیاهان می شود

این عنصر در سنتز پروتئین نیز دخیل بوده و با شرکت در چرخه اسید سیتریک به عنوان یک چرخه متابولیسمی، در تنفس گیاهان نقش مهمی بر عهده دارد. منیزیم همچنین موجب افزایش روغن تولیدی در درختانی مانند زیتون، گردو و بادام می‌شود

علائم کمبود

منیزیم درون گیاه متحرک است بنابراین علائم کمبود ابتدا در برگهای پیر مشاهده می شود. در این برگها رنگ سبز از بین می‌رود و در بعضی از نقاط لکه‌های به رنگ زرد در گیاه مشاهده می شود. کمبود شدید باعث ایجاد رنگهای بنفش مایل به قرمز در برگها می‎شود. کاهش قدرت گیاه و اندازه برگ های آن از علایم کمبود منیزیم محسوب می‌شود.

از گیاهان حساس به کمبود منیزیم میتوان کلم ، ذرت ، خیار ، بادمجان ، خربزه ، فلفل ، سیب زمینی ، گوجه فرنگی ، نیشکر، چغندرقند، هندوانه ، موز ، مرکبات ، سیب و انگور نام برد.

نقش گوگرد (S) در گیاه

گوگرد یک ماده مغذی مهم در گیاه است که برای تولید محصولات غذایی فراوان لازم است و در ساخت پروتئین و فعالیت آنزیم ها دخالت دارد، کمبود گوگرد باعث کاهش عملکرد کمی و کیفی محصول می شود.

نیاز گیاهان به این عنصر حتی بیشتر از عناصر پر مصرفی چون فسفر می باشد. نظر به اینکه اکثر خاک های کشور ، قلیایی و آهکی می باشد و از طرفی کمبود مواد آلی و میزان آهک زیاد اکثر آب های آبیاری باعث محدود شدن حلالیت عناصر غذایی پرمصرف و ریز مغذی ها می شود و عملا جذب این عناصر در محیط رشد رویشی گیاه به کندی صورت می گیرد، تغذیه گوگرد در گیاهان و مصرف آن اهمیت خاصی دارد.

گوگرد در ساختار اسید های آمینه و پروتئین ها ، در تشکیل کلروفیل، در سنتز روغن به ویژه محصولات روغنی نقش دارد.

از مزایای مصرف گوگرد در اراضی زراعی و باغی می توان به :

اسیدی کردن خاک های کشاورزی و درنتیجه افزایش حلالیت و جذب بهتر عناصر غذایی خصوصا آهن، فسفر، روی ، منگنز و دیگر ریز مغذیها ،بهبود کیفیت آب آبیاری،اصلاح pH خاک های شور، قلیایی و آهکی،رفع کمبود گوگرد مورد نیاز گیاه و افزایش محصول در واحد سطح ، جلوگیری از گسترش قارچ های خاکزی به لحاظ خاصیت قارچ کشی گوگرد ، ضدعفونی کردن تدریجی خاک و کمک به سلامت محیط زیست و کاهش مصرف سموم کشاورزی وکاهش تجمع نیترات در محصولات کشاورزی اشاره کرد

گوگرد در چندین ترکیب آلی که خصوصیات مربوط به بوی گیاهانی مانند سیر، خردل و پیاز را ایجاد می کند، وجود دارد.

علائم کمبود

گوگرد عنصری غیر متحرک است . لذا علائم کمبود آن ابتدا در برگ های جوان مشاهده می شود. در اثر کمبود گوگرد ، گیاهان به رنگ سبز کمرنگ و زرد رنگ در می آیند. همچنین موجب کاهش رشد گیاه شده ، برگ ها کوتاه، باریک و پیچیده و نازک می‌گردند و رگبرگ ها زرد می شوند .

در کمبود گوگرد، زرد شدن به صورت یکنواخت در سرتاسر گیاه حتی در برگهای جوان اتفاق می افتد . سطح برگ ها کوچک و تعداد برگها، تعداد و وزن میوه ها نیزکاهش می یابد. علائم کمبود گوگرد مانند نیتروژن است. با این تفاوت که علائم کمبود گوگرد ابتدا در برگ های جوان تر نمایان می شود و حتی با وجود استعمال نیتروژن برطرف نخواهد شد.

در گیاهان کمبود گوگرد موجب تجمع ازت غیر پروتئینی می‌شود. همچنین کمبود گوگرد موجب تجمع نیترات در گیاهان شده که برای جانوران مصرف کننده سمی می‌باشد. گیاهان دارای کمبود گوگرد، کوچک با ساقه های کوتاه و باریک بوده و رشدشان با تاخیر مواجه خواهد شد،

علائم کمبود گوگرد در گیاهان مختلف متفاوت است:

پنبه: زردی مداوم برگهای جدید و قرمز شدن دمبرگ قابل مشاهده است. برگ های قدیمی تر اول تحت تاثیر قرار می گیرند.

ذرت: زرد شدن مابین رگبرگ ها بویژه در برگ های جوان تر و بالایی مشاهده می شود. در مراحل بعدی ، ممکن است قرمز شدن در پایه ساقه و در امتداد حاشیه برگ رخ دهد.

سیب زمینی: جوانه زدن برگهای داخلی به همراه زردی قابل توجه ساقه ها وجود دارد. زردی کلی گیاه مشاهده می شود.

برنج: در ابتدا غلاف برگ و سپس تیغه برگ مایل به زرد می شود. مقدار گیاه و تعداد پنجه کاهش می یابد. خوشه ها نسبت به گیاهان عادی کمتر ، کوتاه تر و سنبله دانه کمتری دارند.

گوجه فرنگی: گیاهان کوتاهتر و دارای رنگ سبز روشن تر در قیاس با حالت نرمال هستند. علامت زرد شدگی در قسمت های مختلف گیاه مشاهده می شود. دمبرگ ها و ساقه ها قرمز شدن مشخصی را نشان می دهند.

گندم: زردی کلی گیاه مشاهده می شود که معمولاً در بین رگبرگ ها بیشتر دیده می شود. برگ های قدیمی تر سبز هستند

اکثر خاک های ایران دارای pH بالا، مواد آلی کم و آهک زیاد هستند. با توجه به آنچه که ذکر شد استفاده از کود های گوگردی به عنوان اصلاح کننده خاک های زراعی و خاک های کشاورزی و باغی و یکی از مهمترین عناصر مورد نیاز گیاهان بسیار ضروری است.